नांदणी, कोल्हापूर
"महादेवी हत्तीण गेली…" – हे वाक्य उच्चारलं गेलं आणि संपूर्ण नांदणी गावात एक हळुवार, खोल आणि भावनांनी भारलेली शांतता पसरली. गेल्या ३५ वर्षांपासून नांदणी गावाच्या श्रद्धेचं, भक्तीचं आणि परंपरेचं प्रतीक बनलेली हत्तीण ‘महादेवी’ अखेर गुजरातमधील ‘वनतारा’ प्राणी पुनर्वसन केंद्रात रवाना झाली.
कोल्हापूर जिल्ह्यातील नांदणी गावामध्ये धार्मिक उत्सव, देवाच्या पालख्या, मिरवणुका आणि अनेक शुभकार्यांमध्ये ‘महादेवी’ हत्तीण हे एक अत्यंत भावनिक आणि धार्मिक अस्तित्व होतं. अनेक गावकऱ्यांच्या पिढ्यांनी तिच्या सानिध्यात आपलं बालपण, सणवार आणि धार्मिक क्षण घालवले होते.
न्यायालयाच्या आदेशानुसार ही हत्तीण वन्यप्राणी कायद्यानुसार मोकळ्या आणि संरक्षित अधिवासात हलवण्याचा निर्णय घेण्यात आला. त्यानुसार, मठ प्रशासनाने व पोलिस बंदोबस्तात, सर्व धार्मिक विधी पार पाडून, हत्तीणीला 'वनतारा' (जामनगर, गुजरात) या Ambani Group तर्फे स्थापन केलेल्या भारतातील सर्वात मोठ्या आणि अत्याधुनिक वन्यप्राणी पुनर्वसन केंद्रात** रवाना करण्यात आले.
महादेवीच्या निरोपासाठी गावाने मोठ्या भक्तिभावाने आणि भावुकतेने मिरवणूक आयोजित केली. शेकडो गावकरी हात जोडून उभे होते, महिलांच्या डोळ्यांत अश्रू होते, तर लहान मुलांसाठी ही एक संकल्पनाच गहिवरून टाकणारी होती.
मंदिराच्या घंटा वाजल्या, शंखनाद आणि स्तोत्रपठण झालं, आणि महादेवी डोलत डोलत आपल्या अखेरच्या मिरवणुकीस निघाली. त्या क्षणी गावात जणू काळच थांबला होता.
हत्तीणींच्या वापराबाबतचा भारतातील कायदा – "Wildlife Protection Act 1972" – यानुसार हत्ती हा 'Schedule I' अंतर्गत संरक्षित प्राणी आहे. त्यानुसार, कोणत्याही हत्तीला बंदिवान ठेवण्यास परवानगी नाही, तसेच त्याचा सार्वजनिक वापरही मर्यादित आहे.कोर्टाने याच आधारावर हस्तक्षेप करत ‘महादेवी’ला तिच्या नैसर्गिक अधिवासात हलवण्याचा आदेश दिला.
मठ प्रशासनाने व कायद्याचे पालन करत, महादेवीच्या हस्तांतरणास संमती दर्शवली. मात्र गावकऱ्यांसाठी हा निर्णय ‘कायदेशीर’ असला तरी ‘भावनिक’दृष्ट्या तो स्वीकारणं अत्यंत अवघड ठरलं.
‘वनतारा’ हे Ambani Foundation तर्फे उभारलेलं वन्यप्राणी पुनर्वसन केंद्र आहे, जे जामनगर (गुजरात) येथे आहे. येथे पाळीव, अपघातग्रस्त, वृद्ध किंवा वगळण्यात आलेल्या प्राण्यांना आरामदायी अधिवास मिळतो.
येथे वृत्त हत्तीणींसाठी विशेष देखभाल व्यवस्था, वैद्यकीय उपचार, नैसर्गिक आहार आणि मोकळे फिरण्याचे क्षेत्र आहे. महादेवीसाठीही येथे चांगली सोय केली जाणार असल्याची माहिती वन विभागाने दिली आहे.
महादेवी आता नांदणी गावात नाही, पण ती प्रत्येकाच्या आठवणीत, मंदिराच्या शिखरात, मिरवणुकीच्या पावलांमध्ये आणि वाऱ्यात मिसळलेली आहे.
"ती बोलत नव्हती… पण तिचं अस्तित्व सगळं काही बोलून जायचं," असं एका ग्रामस्थाने अश्रूंनी भरलेल्या डोळ्यांनी सांगितलं.
गावातील महिला मंडळ, स्थानिक तरुण, ज्येष्ठ नागरिकांनीही तिच्या आठवणी सांगताना भावनांनी भरून आले.
कधीकाळी एक हत्तीण म्हणून गावात आलेली ‘महादेवी’ गेल्या तीन दशकामध्ये गावाची 'मूक देवी' झाली. तिचा निरोप म्हणजे केवळ एका प्राण्याचा नव्हे, तर गावाच्या संस्कृतीचा, नात्याचा आणि एकत्रतेचा दुवा तुटल्यासारखा क्षण होता.
नांदणीच्या पावलांतून पुढे जाणारी ही हत्तीण वनतारामध्ये आता एक नवा अध्याय सुरू करणार आहे – पण नांदणीमध्ये तिच्या आठवणींचं पुस्तक कायमच उघडं राहील.
महादेवी हत्तीण, नांदणी गाव, हत्ती पुनर्वसन, वनतारा जामनगर, कोल्हापूर बातमी, धार्मिक मिरवणूक, Wildlife Act India, महादेवी हत्तीण बातमी, ग्राम भावनिक घटना